Voorpagina - Vorige - Week 33 (resterend)   

Donderdag 19 augustus 2021

Op soort
Ik ben alweer thuis, de foto boven is nog van mijn avondwandeling gisteravond door die vreemde stad Kraków. Ik liep in een straat die uitzicht geeft op een kerk, in de straat zelf ontdekte ik de oude kerk rechts. En toen moet er ooit iemand hebben gedacht, kom we bouwen er een kerk naast, dat is gezellig. Kunnen we om het hardst zingen en bij elkaar een kelkje hosties lenen als ze op zijn. Ik liep verder en zag dat aan de andere kant van de oude kerk nog een kerk was. Dus gewoon drie op een rij. Wie werden hier allemaal aanbeden? En vooral: wie kwamen dit allemaal doen. Shopten die mensen van kerk naar kerk, voor zoals iemand suggereerde steeds een andere heilige? Kijk en als dit dan de enige drie kerken waren, nee, het schijnt dat er in het centrum alleen zo'n honderd zijn, in het hele stadsgebied 500.

En dan al die nonnen, priesters zie je nauwelijks. Zwarte, grijze, witte, bruine habijten. Ik was ze nog aan het bestuderen, hoe ze met elkaar omgaan, of ze elkaar begroeten ongeacht een andere kleur, of er een hiërarchie is of een functieverdeling. Mixen de soorten? Ik kwam er niet uit. Ik heb om te beginnen behoefte aan een gidsje waarmee je nonnen kunt determineren.

 

Woensdag 18 augustus 2021

Dali bij Penderecki
De Poolse componist Krzysztof Penderecki bracht ooit in de jaren 70 een bezoek aan Salvador Dali. Een Poolse fotografe die daar van hoorde opperde dat Dali dan ook een tegenbezoek aan Kraków moest brengen. Het leek haar wel iets dit vast te leggen. Omdat dat in die tijd echter niet mogelijk was, werd er een acteur geregeld om het tegenbezoek in scene te zetten. Penderecki die mij toch een vrij serieuze man leek, vond het een aardig idee en besloot mee te werken.
De acteur speelde Dali met verve, hij speelde de schertsfiguur Dali nog echter dan echt, grotendeels met een Pickelhaube op. Penderecki overtrof hem nog door zichzelf te blijven.

 Bij de afbeeldingen: een schets van een compositie van Penderecki (links) en Penderecki, 'Dali' en gevolg een compositie van de componist zingend.

Dinsdag 17 augustus 2021

 

Een pijnlijke les

Je ontkomt er niet aan in Auschwitz Stammlager (Auschwitz I): de AMF-foto. Ik had erover nagedacht het anders te doen. Maar je kan er weinig meer van maken.

De gids deed haar werk al 15 jaar, maar nog steeds zeer bevlogen. Niet de hele week, dat viel niet vol te houden, daarvoor was het zoals zij het deed te vermoeiend. Als je nog steeds emotioneel wordt van de gaskamer, loop je daar niet als gids, maar als mens die de weg wijst.

In de verte doemt Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II). De doodsfabriek, hier werd de dood tot lopendebandwerk gemaakt. Wat me vooral opviel was dat het gebouw dat vele mensen als hun laatste normale gebouw hebben gezien zo weerzinwekkende goedkoop uitgevoerd is. Eensteens muren, tankstationstijl.

Door de poort reden de treinen naar binnen. Je had niet teveel spullen mee mogen nemen, zodat je geen prullen meenam, maar waardevolle dingen. Die werden je afgenomen. En dan werden diegene die nog waardevolle arbeidskracht konden leveren eruit gesorteerd. Voor de anderen begon de wandeling naar de dood.

Wie het geluk had en in staat werd geacht de resten van zijn lotgenoten weg te werken - er mocht geen bewijs over blijven - werd maximaal een paar maanden in een overvolle barak ondergebracht. Daarna stierf je van ziekte, honger of kou. Of was gewoon op. Misschien waren het zij met de meeste levensdrang die er zelf een eind aan maakten.
Zo niet werd je vergast: je was bewijs geworden.
De meest geliefde baan daar was het de latrines leeg te mogen scheppen, dat gaf zicht op buitenkansjes omdat je zo stonk dat je controles ontlopen kon. 

Misschien dat er ooit iemand van een zomerzon heeft genoten. Even. Heel even. Totdat er weer een wolk uit de schoorsteen voor schoof. De overlevingsdrang hield de moordmachine aan de gang.

Soms zag je familie terug op de Rampe. Perron Eindpunt. Praten mocht je niet met ze, dan was het voor jou meteen afscheid voor eeuwig. En daarbij moest je ze waarschuwen voor het onvermijdelijke? Of moed inspreken terwijl je wist wat er kwam? Er was maar een goede raad: diep inademen. Dan ging het het snelst. En werd jou de gedachte dat je ze boven de anderen uit hoorde schreeuwen misschien wel bespaard.

Van de gaskamers en de verbrandingsovens in Auschwitz-Birkenau is niets meer over. De SS wilde ook die bewijzen vernietigen. De overblijvers werden op transport gezet, om de dood elders te gaan zoeken. Want zij wisten van die treinladingen mensen die een bunker ingingen en daarna de rook, die geur. En al die as die uitgestrooid werd als menselijke mest over de akkers rond Oswiecim. Of als voer in de visvijvers. De haren die naar Duitsland gingen voor de matrassenindustrie.

Waarom vertel ik u dit alles? U weet dit toch allemaal al? U weet wat voor onmensen het waren die Duitsers. Nou dan vertel ik u op het eind iets nieuws: het waren mensen. De vermoorden en hun moordenaars. Mensen zoals u en ik: het kan u ook overkomen een van hen te zijn.
​En alleen nu kan je er iets tegen doen. Als je daar staat is het te laat.

 

Maandag 16 augustus 2021

Kan een plek schuld in zich meedragen? Sinds ik ooit op de plek waar Göring in Neurenberg zat, zat, ben ik geneigd die vraag met ja te beantwoorden.

Ging je op deze plek naar links, ging je naar Auschwitz I, het Stammlager, ging je naar rechts kwam je in Auschwitz II, ook bekend als Auschwitz-Birkenau. Daar volgde de dood meestal direct, behalve als je uitgeselecteerd werd voor de werkploeg, dan mocht je de lijken opruimen. Totdat er een volgende werkploeg werd geselecteerd (meestal na vier weken). In Auschwitz I zaten later mensen die te werk werden gesteld in Auschwitz III (Monowitz), bij IG Farben.

Doodlopend spoor bij Auschwitz I.

Nooit meer Auschwitz
Polen heeft een uiterst dubbele omgang met Auschwitz. Enerzijds wil men er geen toeristische attractie van maken, wat ik goed vind, anderzijds is het dat natuurlijk wel, een Horror Disneyland. Het dorp Oswiecim zelf doet niet mee aan het ten gelde maken van het erfgoed, wat piëteitsvol is. Maar als de trein erheen maar om een reden daar leeg stroomt, kan je je blijven afwenden, maar je zult er iets mee moeten. Bij het station was geen informatiepunt, geen plattegrond, er stond een bord en dat wees de verkeerde kant uit. De bewoners stralen het vraag er niet naar diametraal uit. Het busbedrijf wil het voormalige KZ ook niet kennen, het wordt steevast met het neutrale Museum aangeduid. Birkenau staat welgeteld op maar een bord, half achter een struik. Daarna ben je aan de willekeur overgeleverd. Het enige informatiebord meldde dat men riolering had aangelegd met steun van de Europese Unie.
En met het vervoer erheen is het ook bij het oude gebleven: je kan er met de trein heen. Terug is een ander verhaal. Een verhaal dat nietaansluit bij de tijdsloten die ze aan bezoekers die het zelf willen regelen geven.
Toen ik daar een vraag over had stuitte ik op geüniformeerde bewakers, die niet luisterden naar mijn vraag, maar me toesnauwden door te lopen naar de kassa. Waar je dan alleen een nieuw kaartje mocht kopen (maar dat had ik al).
Het enige waar je verder kwam waren de betaalde toiletten en het restaurant en de louche types die stukken concentratiekamp tot parkeerplaatsen hadden weten te maken wilden je ook graag informeren over hun menslievende tarieven. Dus toegang is alleen mogelijk als je een touroperator in de arm neemt en dan mag je in een busje onwetenden die hun toeristische bucketlist afwerken naar Horror Disney. In andere tijden hadden deze mensen tegen dezelfde tarieven joden vervoerd. De schoorsteen moet roken.
Nooit meer Auschwitz.

Dit gezegd hebbende: morgen komt er een autootje voorrijden om me op te halen.

 

Zondag 15 augustus 2021
Vreemd de welbekende Tatra tram T3 rijdt hier niet. - Het arbeidersparadijs van Nova Huta. - Een zeer groot brood. Verkrijgbaar met reuzel of reuzel met worst. De Poolse keuken munt niet uit in gezond en hoe sommigen dan toch nog slank blijven? - Koffie mocht wel op Maria Tenhemelopneming. Maar de uitbater zag er ook niet echt katholiek uit. - Aan de rand van de oude joodse wijk: mooie geretoucheerde portretten laten maken en daar eindig je dan op een vuilnishoop na afloop van de rommelmarkt. Zo eindigt een leven van twee mensen die wellicht al lang vergeten waren. - De nieuwe trendy wijk Podgorze aan de overkant van de Wisla. Het verschuift van de joodse wijk over de rivier. De sportclub Korona bestond in 2019 100 jaar. Je schrijft hier corona altijd met een k. En virus met een w.

Maria Hemelvaart
Het was Maria Hemelvaart (of Maria Tenhemelopneming) en hou daar maar eens rekening mee. Toen ik vanmorgen doelloos bij de bakker aan de deur rammelde werd ik bijkans omver gelopen door een priester, die dat wel als een goede straf zag voor een hongerige ongelovige. Ik heb in Kraków meer nonnen gezien dan er volgens mij in de hele musical Sister Act zitten. En ik dacht dat die braaf geduldig het koninkrijk Gods afwachten, maar nee, toen de tram gisteren wat langer op de halte stond om een voorsprong op de vertrekstaat te corrigeren, ging er eentje toch behoorlijk buiten haar boekje. Nu werd vandaag voornamelijk de meest effectieve voetballer aller tijden, Gerd Müller in de hemel opgenomen. Geen fratsen, frommelen. Geen meters maken, doelpunten. Niks totaalvoetbal, resultaat voetbal.
In Kraków loop je voortdurend weer tegen een volgende kerk op. Ooit moet hier een bouwmeester de kunst van het heel hoog metselen door hebben gehad, sindsdien liet men de Italiaanse gevel voor wat het was en bouwde men heel typische uit baksteen opgebouwde kerken, hoog maar tevens heel smal. Waarschijnlijk vroeg deze methode om stevige smalle ribben, een verhoudingsgewijze brede voorwand zou deze druk niet aankunnen.
De uit deze streek afkomstige paus Johannes Paulus II is hier al lang heilig. Hij wordt gezien als de adjudant Gods en dusdanig aanbeden.
Ik bekijk het en kan het niet begrijpen, geloven. Heb het nooit gekund. Maar goed, vandaag zag ik iets bij het aanbidden van die man uit de buurt die opeens op een steen in de lucht staat, wat ik er wel goed aan vond: dat mensen even uit die dagelijkse sleur van haast en moeten en meer en meer stappen en een moment van stilte vinden. Relativering, geen revelatie. Even niet hoeven scoren. Even niet naar de winkel moeten voor meer.
Alleen: hou het voor jezelf. En beroep je niet op oude teksten in nieuwe situaties. En ga die achterhaalde opvattingen zeker niet nu toepassen.

Bij de foto: als je dan zo gelovig bent, steek dan een hand naar de behoeftigen.

Nu heeft Kraków niet alleen kerken. Er is ook nog iets als Nova Huta, de communistische modelwijk voor de arbeider, die daar de ambiance van Parijs kreeg. De straten zijn er inmiddels naar Ronald Reagan en Paus Johannes Paulus II genoemd. Deze hier afgebeelde pareltjes van stalinistische bouw (en dan te bedenken dat Amsterdam alleen het belastingkantoor aan de Wibautstraat en het blok ertegenover heeft) liggen bij het Pools Volkenkundig Museum, dat ook al in zo'n mooi gebouw zit.

Snapt u nu waarom ik nooit naar het Openluchtmuseum ga? Ik hou niet van dat gekantklos met rieten biezen op het dak.

Langs de vorige gebouwen loopt u niet zomaar langs. Langs deze vermoedelijk wel. Helaas heeft er weer zo'n planoloog bomen voor gekwakt (weg met die dingen: bomen horen in een bos niet voor architectuur), maar wat een prachtig ontwerp. Ik vrees dat alleen Vincent van Rossem dit op zijn waarde weet te schatten.

 

Zaterdag 14 augustus 2021

Humphrey Dumphrey
Ik woon in zo'n huis waarin de hoofdrolspeler van een film woont. Een beetje een aan lager wal geraakte privé-detective. Met een houten trappenhuis waar het licht uitgaat als je niet op tijd op de knop drukt en je het laatste stukje van de trap net niet haalt voordat het licht weer uitvalt. Aan een binnenplein achter de huizen aan de straat. Met een gaanderij voor langs, men zou nu een galerij zeggen. Zo'n balustrade aan het binnenplein, een luchtschacht eigenlijk. Met beneden een kleermaker.
Een eenkamerappartement waar je dan iets van Brahms draait, of Chet Baker.

Vanavond bij het naar buiten gaan stootte ik in de doorgang naar de straat op drie platinablonde meiden uit het chiquere voorhuis: grotendeels uit been en veel bloot vlees bestaand. Plek voor jurkjes hadden ze ook nog weten te maken. Voor het huis stond een witte verlengde limousine met draaiende motor. 
Pas in de auto kwamen ze erachter dat de hoofdrolspeler in zijn wellicht geveinsde verstrooidheid ook was ingestapt.
Maar u bent dan al weggezapt naar Studio Sport. Dus hoe het afliep zult u nooit weten.

 

Vrijdag 13 augustus 2021

Andere mensen fotograferen gebouwen en kunnen je daarna niet meer vertellen waar ze staan. Klungelen met kerken terwijl fotografen dat al veel beter hebben gedaan. Ik fotografeer straatelementen en kan daarna op de kaart nog aanwijzen waar ze waren. En daarbij, die kerken blijven meestal wel staan, dit verdwijnt. En van een foto van een verdwenen telefooncel worden mensen in de regel blijer dan weer zo'n monument.
Dus: overal op straat elektrische verhuurstepjes. - Het blijft wennen uitstapjes naar Auschwitz Birkenau in de aanbieding zien. - Pierogi. - Toch een straat. - Niet zwemmen in de Wisla. - De oude joodse wijk: eerst wegkijken en dan de potentie zien. Ongeveer dat wat ze joden altijd verwijten. - Posters en spuitwerk. - Pools is best begrijpbaar: privé terrein. - Brievenbussen horen rood te zijn. Ik kan die oranje dingen nooit vinden in het straatbeeld (o, ze staan er ook niet?). - En ik bezocht nog een kunstenaar in haar atelier. Ze werkte onverstoorbaar door.

Innovatief
Voor innovatieve zaken kijken we nooit naar Oost Europa (waarmee we in de regel gewoon Midden Europa mee bedoelen). Polen deed het beter met corona, ze staan al heel lang op groen. Maar niet dat wij eens gaan vragen, hoe ze dat doen. Terwijl wij voor elke habbekrats, zoals een zak chips, een ui of een pak melk een autootje laten rijden hebben ze in Polen en Tsjechië sinds enige tijd overal op loopafstand (meer bewegen!) een Zabka, Een mandjessupermarkt met de eerste levensbehoeften, dat meteen ook als snackbarretje en pakjesafhaalpunt kan dienst doen. Goed voor de sociale cohesie ook. En een verademing in al die lege wi Nederlandse winkelstraten (die hier niet leeg zijn).
Dit vond ik ook mooi: in een grotere supermarkt stonden karretjes waar je niks in kon zetten, maar ik snapte meteen dat het voor het mandje was. Wat je daar aan hebt? Ik weet het niet, maar ik heb een hekel aan volle mandjes slepen.

Je hebt een keuze. Je hebt Polen en tegenpolen. De een stapt de kerk binnen en desinfecteert zijn handen, de ander zijn geest in het wijwatervat.

 

Donderdag 12 augustus 2021

De grote wereld daarbuiten

Kraków is de stad met de meeste parkbankjes per inwoner. Ze zijn katholiek, die doen niet zuinig met zitten.

Dan was er ook nog een pierogi-festival: gevulde dumplings. En die deegtasjes worden al lang niet meer gevuld met aardappelen en kool alleen: er wordt over de grens gekeken. Links de winnaars uit 2019. Nu trok hun kraam minder bezoekers.

Ik liep door de oude straten verder. Met na de mix van smaken ook nog twee zoete om te proberen. Idyllisch, al te idyllisch...

Om dan gelukkig toch nog in een demonstratie tegen de vandaag in Polen aangenomen mediawet te geraken. Die massaal bezocht werd en eindigde in een manifestatie bij de toren op het immense centrale stadsplein.

Katholieken moeten zich beperken tot met wierook zwaaien, niet met traangas. Laat ze in de hemel regeren, niet op aarde: de ellende daarvan hebben we al te vaak gezien. Verzet is gewenst.

 
 
 
 
 

 
 
 
 
 

 

 

​

​

 

​

 
 
 
I